Adji Grissee atau Adji Tenggal (logat Paser) atau Haji Tunggal atau Haji Tunggul (logat Banjar) adalah orang besar atau kepala suku atau penguasa negeri Paser yang menjadi bawahan Raja Banjar Islam ke-4 Marhum Panembahan alias Sultan Mustain Billah sekitar tahun 1619. Nama tokoh ini tercatat dalam Hikayat Banjar sebagai penguasa daerah Paser.
| Adji Tenggal | |
|---|---|
| Orang Besar dari Paser Pematang | |
| Penerus | ♀ Aji Putri - diperisteri dari Abu Mansyur Indra Jaya |
| Aji | Lihat daftar |
| Wangsa | Dinasti Sadurengas |
| Anak | 1. ♀ Aji Putri - diperisteri Abu Mansyur Indra Jaya dari Giri 2. ♀ Aji Ratna - diperisteri Dipati Ngganding dari Kotawaringin |
| Agama | Islam Sunni |
Diperkirakan tokoh Adji Tenggal ini orang yang sama dengan Aria Manau (Kakah Ukop) sahabat dari Temindong Tokiu dan Temindong Doyong alias Pego (Kepala Adat Paser Pematang). Adji Tenggal adalah ayah dari Sri Sukma Dewi alias Putri di Dalam Petung
Kekerabatan dengan Kesultanan Banjar sunting
Pernikahan Aji Ratna dengan Dipati Ngganding sunting
Hikayat Banjar dan Kotawaringin menyebutkan:
| “ | Sudah itu maka Marhum Panembahan menyuruh Kiai Lurah Tjutjuk orang empat puluh sebuah perahu ke Pasir, ia itu mengambil Haji Tunggul serta anak isterinya - Artinya Haji itu orang besarnya, bukannya haji artinya orang datang dari Mekkah - Sudah itu datang Haji Tunggul itu dengan anak isterinya serta keluarganya. Sudah itu anaknya yang perempuan bernama Haji Ratna itu dijadikan oleh Marhum Panembahan lawan Dipati Ngganding. Hatta sudah itu beranak perempuan dinamai Andin Djuluk. Sudah itu beranak pula itu perempuan namanya Andin Hayu. Banyak tiada tersebut. | ” |
| “ | Sudah itu Pangeran Anta Kasuma itu beristeri lawan anak Dipati Ngganding. Anak Haji Tunggul itu isteri Dipati Ngganding; itu beranak dinamai Andin Djuluk; itu jadi isteri Pangeran Anta Kasuma itu beranak perempuan dinamakan Putri Gilang. | ” |
| “ | Sudah itu maka Pangeran Dipati Anta Kasuma itu beranak pula laki-laki dinamai Raden Tuan; itu lawan Putri Gilang lawan Raden Pamadi lawan Raden Nating seibu serama. | ” |
| “ | Sudah kemudian daripada itu Pangeran Dipati Tapasana lawan Andin Hayu itu beranak laki-laki dinamai Raden Hangkut, beranak pula perempuan dinamai Putri Samut. | ” |
Pernikahan Aji Raden Aria Mandalika dengan Dayang Limbuk sunting
Pernikahan [Aji] Raden Aria Mandalika (cucu Adji Tenggal) dengan Gusti Limbuk alias Dayang Limbuk binti almarhum Pangeran Dipati Antasari 01 bin Raja Maruhum Panembahan Sultan Mustain Billah Sultan Banjar IV.
Hikayat Banjar dan Kotawaringin menyebutkan:
| “ | Kemudian lagi tersebut ada seorang anak orang besar Pasir bernama Raden Aria Mandalika. Asal bapanya itu priyayi dari Giri beristerikan anak Haji Tunggul, orang Pasir. Maka Raden Aria Mandalika datang ke Martapura diperisterikan lawan Gusti Limbuk itu, saudara Raden Kasuma Raga itu. Maka pangandika Marhum Panembahan pada Haji Tunggul itu: "Dahulunya anak Haji Tunggul itu menjadi pawaranganku jadi mintuha oleh Dipati Anta-Kasuma itu, maka sekarang ini Aria Mandalika ini sudah beristeri lawan cucuku Si Dayang Limbuk. Adapun akan upati di Pasir itu akan berikan arah cucuku itu. Lamun ada suruhanku meminta atau maambili maka serahkan, lamun tiada itu jangan seperti zaman dahulu kalanya itu." Maka sembah Haji Tunggul itu: "Kaula junjung kaula suhun nugraha sampian itu atas batu kepala kaula." Itulah mulanya Pasir itu maka tiada tiap-tiap tahun menghantarkan upati ke Banjar, ke Martapura itu. | ” |
Buah pernikahan Aji Raden Aria Mandalika dengan Dayang Limbuk cucu Sultan Mustain Billah adalah seorang putera yang diberi nama Raden Kakatang.
| “ | Raden Aria Mandalika lawan Gusti Limbuk beranak laki-laki dinamai Raden Kakatang. | ” |
Silsilah Kekerabatan Bangsawan Paser, Banjar dan Kotawaringin sunting
| Jalur silsilah Raden Kakatang | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
Karaëng-Patingallowang meminjam Paser sebagai Tanah Pinjaman Kesultanan Makassar sunting
Kerajaan Paser merupakan vazal state Kesultanan Banjar pada masa kekuasaan Raja Banjar Islam ke-4 Maruhum Panembahan alias Sultan Mustain Billah (w. 1642). Raja Adjie Mas Anom Indra bin Raja Adjie Mas Patih Indra merupakan Raja Paser yang memerintah tahun 1607 – 1644.
Sekitar tahun 1641 Raja Tallo yang bernama I Mangngadaccinna Daeng I Ba’le’ Sultan Mahmud Karaeng Pattingalloang (m. 1641-1654) meminjam Paser kepada Raja Banjar Sultan Mustain Billah sebagai Tanah Pinjaman Kesultanan Makassar. Hikayat Banjar-Kotawaringin menyebutkan:
| “ | Kemudian daripada itu tatkala Kiai Martasura ke Mangkasar, zaman Karaing Patigaloang itu, ia menyuruh pada Marhum Panembahan itu meminjam Pasir itu akan tempatnya berdagang serta bersumpah: "Barang siapa anak cucuku hendak aniaya lawan negeri Banjar mudah-mudahan dibinasakan Allah itu." Maka dipinjamkan oleh Marhum Panembahan. Itulah mulanya Pasir - serta diberi desa namanya Satui dan Hasam-Hasam dan Kintap, dan Sawarangan itu, Banacala, Balang Pasir dan Kutai dan Berau serta Karasikan - itu tiada mahanjurkan hupati ke Martapura itu. | ” |
Pasca perjanjian Bungaya (18 November 1667), beberapa tahun kemudian sejak tahun 1686, Kutai dan Paser pernah berada di bawah penguasa Hindia Belanda Gouvernement van Makassar (Kegubernuran Makassar) sampai tahun 1834.
Catatan kaki sunting
- ^ Wolter Robert Hoëvel (1861). Tijdschrift voor Nederlandsch Indië (dalam bahasa Belanda). 52. Ter Lands-drukkerij. hlm. 199.
- Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen, Lembaga Kebudajaan Indonesia (1857). "Tijdschrift voor Indische taal-, land-, en volkenkunde" (dalam bahasa Belanda). 23. Lange & Co.: 201.
- Ras, Johannes Jacobus (1990). Hikayat Banjar (dalam bahasa Melayu). Diterjemahkan oleh Siti Hawa Salleh. Lot 1037, Mukim Perindustrian PKNS - Ampang/Hulu Kelang - Selangor Darul Ehsan, Malaysia: Percetakan Dewan Bahasa dan Pustaka. ISBN 9789836212405. ISBN 983-62-1240-X
- Kerajaan Pasir Balengkong (Sadurangas)
- Kerajaan Pasir Balengkong (Sadurangas)
- Adjie Mas Patih Indra bin Abu Mansyur Indra Jaya, penguasa Paser tahun 1567 – 1607
- Adjie Mas Anom Indra bin Adjie Mas Patih Indra, Raja Paser 1607 – 1644
- Anthropologica (dalam bahasa Belanda). 7. M. Nijhoff. 1860. hlm. 282.
- Pijnappel, J. (1854). Beschrijving van het westelijke gedeelte van de zuid- en oosterafdeeling van Borneo: (De afdeeling Sampit en de zuidkust) (dalam bahasa Belanda).